13-R to jedna z wielu radzieckich radiostacji polowych, jakie w latach drugiej wojny światowej trafiły na wyposażenie Armii Polskiej w ZSRR. Ta przenośna stacja krótkofalowa była przeznaczona do utrzymywania dwustronnej łączności radiowej w sieciach pułków piechoty i artylerii. Seryjną produkcję radiostacji 13-R uruchomiono w połowie 1942 roku w zakładach ewakuowanych w pierwszych miesiącach wojny z Leningradu w głąb Związku Radzieckiego. Od początku była ona traktowana jako przejściowa, gdyż nie odpowiadała w pełni aktualnym wymaganiom. Konstrukcja tej stacji w dużej mierze bazowała na konstrukcji bardzo popularnego przed wojną odbiornika radiofonicznego 6N-1. Zakres pracy radiostacji zamykał się w przedziale od 70 do 170 fal umownych, co odpowiadało zakresowi częstotliwości od 1750 do 4250kHz (1 f.u. = 25kHz). Umożliwiała ona łączność radiotelefoniczną (AM) i radiotelegraficzną (CW) z mocą wyjściową około 1W. Zasięg był uzależniony od częstotliwości, rodzaju emisji i typu anteny i nie przekraczał z reguły 25 kilometrów. Ponieważ niektóre podzespoły były wykorzystywane zarówno w części nadawczej, jak i odbiorczej, radiostacja mogła pracować tylko na wspólnej fali. Urządzenie nadawczo-odbiorcze, źródła zasilania oraz niezbędne akcesoria mieściły się w jednej drewnianej skrzyni, która została przystosowana do przenoszenia na plecach żołnierza. Ciężar całego zestawu wynosił około 20 kilogramów.
Radiostacja 13R w skrzynce aparaturowej
Ze zbiorów Wiktora Bień SP6HDE
Nadajnik składał się z generatora wzbudzającego i jednocześnie wzmacniacza mocy na lampie SO-257 oraz modulatora na lampie SO-241. Modulator przy odbiorze pełnił funkcję wzmacniacza małej częstotliwości. Modulacja odbywała się poprzez jednoczesną zmianę napięcia zasilającego anodę i siatkę ekranującą lampy modulującej. Manipulację telegraficzną uzyskano przez włączenie klucza w obwód zasilania anody lampy generacyjnej. Obwód anteny był dostrajany do rezonansu wariometrem. O prawidłowym dostrojeniu świadczyło maksimum świecenia lampki neonowej. Odbiornik był sześciolampową superheterodyną, która została zaprojektowana w następującym układzie: - mieszacz z wewnętrzną heterodyną (SB-242), - pierwszy wzmacniacz p.cz. (SO-241), - drugi wzmacniacz p.cz. (SO-241), - detektor (SO-241), - generator dudnieniowy (SO-241), - wzmacniacz m.cz. (SO-241). Jako lampa układu przemiany częstotliwości służyła heptoda, czyli tak zwany pentagrid. W odbiorniku zastosowano ręczną regulację wzmocnienia przez zmianę potencjału siatek ekranujących lamp stopni wzmacniacza pośredniej częstotliwości. Przy dostrajaniu radiostacji do pożądanej fali roboczej należało posługiwać się umieszczoną na płycie czołowej tabelą, z której odczytywało się liczbę działek skali przypadającą na daną falę roboczą. Znajdujące się przed skalą silne szkło powiększające ułatwiało odnalezienie właściwej wartości. Łączność foniczną na odległość 12 kilometrów oraz łączność telegraficzną na odległość 17 kilometrów utrzymywano za pomocą anteny prętowej o wysokości 2,6 metra. Zalecano przy tym stosować ułożoną bezpośrednio na ziemi przeciwwagę w kształcie pętli. Nieco większy zasięg (do 18km na fonii i 25km na telegrafii) pozwalała uzyskać antena typu “skośny promień”. Tworzyły ją dwa odcinki przewodu - wibrator i przeciwwaga - o długości jedenastu metrów każdy. Koniec wibratora wieszało się na wysokości około sześciu metrów, przeciwwagę natomiast układało się na ziemi. Ponieważ tego rodzaju antena charakteryzuje się pewną kierunkowością, przeciwwagę należało skierować w kierunku korespondenta, zaś element promieniujący - w kierunku przeciwnym. Źródłem napięcia żarzenia mógł być akumulator 2 NKN-10 lub cztery suche ogniwa typu 3S (4S). Napięcie anodowe zapewniały cztery baterie BAS-60. Świeżo naładowany akumulator i świeże baterie anodowe umożliwiały nieprzerwane działanie radiostacji w ciągu 25-30 godzin.
Schemat radiostacji 13R
Opracował Roman Buja